در مطلب «آمادگی برای مصاحبه دکتری» در مورد اینکه در روزهای قبل از مصاحبه چه باید بکنید و در روز مصاحبه چه سؤالاتی از شما پرسیده می‌شود توضیح داده شد؛ اما چطور باید به سؤالات مصاحبه دکتری پاسخ داد تا نظر مثبت اساتید جلب شود و به مقطع دکتری راه یافت؟ هدف از این مصاحبه پیدا کردن افراد توانا و باانگیزه است. آن‌ها می‌خواهند بدانند چه چیزی شما را به‌سوی گرفتن مدرک دکتری سوق داده. آیا شما مهارت، دانش و علاقه کافی برای تحصیل در این مقطع تحصیلی را دارید؛ بنابراین باید خود را فردی نشان دهید علاقه‌مند به رشته، هدفمند و باانگیزه، فردی که تفکر مستقل و خلاقانه‌ای داشته و برای تمام مراحل زندگی خود برنامه دارد. خودتان را این‌طور نشان بدهید. از هر سؤال در جهت متقاعد کردن مصاحبه‌کننده به اینکه شما گزینه مناسبی هستید استفاده کنید.

نحوه پاسخگویی به سؤالات مصاحبه دکتری

سؤالات مصاحبه به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ یک سری سؤالات شخصی و در مورد خود شماست و یک سری سؤالات علمی هستند. وقتی هدف از پرسیدن هر سؤال را بدانید بهتر می‌توانید استاد مصاحبه‌کننده را قانع کنید. در اینجا نمونه‌هایی از پاسخ‌های مناسب نیز ارائه‌شده‌اند. بااین‌حال پاسخ‌های شما باید صادقانه باشند. فقط اصل مطلب را بگیرید و پاسخ‌ها را با توجه به شرایط خود تغییر دهید.

سؤالات شخصی مصاحبه دکتری

خود را معرفی کنید

متداول است که قبل از هر چیز از شما خواسته می‌شود تا خود را معرفی کنید. هدف از این سؤال علاوه بر اینکه با شما آشنایی کلی پیدا کنند این است که شما با فضا مأنوس شوید، استرستان کم شود و برای سؤالات بعدی آماده شوید. بااینکه این سؤال کلی است اما نباید در مورد مسائلی که هیچ ربطی به یک مصاحبه دکتری ندارد صحبت کنید، مثلاً در مورد محل زندگی، دوستان صمیمی و ازاین‌دست مسائل حرفی به میان نیاورید. از این موقعیت برای گرفتن امتیاز استفاده کنید و در مورد علایق، پیش‌زمینه علمی و انگیزه‌هایتان از تحصیل علم بگویید. در این قسمت کلی‌گویی کنید، در مراحل بعدی در مورد جزئیات از شما پرسیده خواهد شد. در پاسخ به این سؤال نامتان را بگویید، رشته و دانشگاه‌های قبلی که در آن‌ها تحصیل کرده‌اید را معرفی کنید. اگر به دلیل خاصی به رشته خودتان علاقه پیدا کردید و یا مسئله خاصی شما را به ادامه تحصیل در مقطع دکتری ترغیب کرده آن را بیان کنید. در مورد علایق شخصی خود (در ارتباط با رشته‌تان) صحبت کنید. مثلاً می‌توانید بگویید به این دلیل که شخصاً علاقه زیادی به مسائل اقتصادی دارم، در مقطع ارشد روی موضوع اقتصاد در سیاست کار کرده‌ام و برایم بسیار جذاب بود. دوست داشتم دامنه تحقیقاتم را گسترده‌تر کنم. به همین دلیل تصمیم گرفتم در مقطع دکتری ادامه تحصیل بدهم و از دانش اساتیدی چون شما برای یافتن پاسخ پرسش‌های ذهن خودم استفاده کنم. قصد دارم پایان‌نامه‌ام را در مورد ارتباط اقتصاد، سیاست و علم بنویسم. در این زمینه هم تحقیقاتی داشته‌ام. اما در پاسخ به این سؤال ضرورتی ندارد که اسم مقالات قبلی خود را بگویید یا زیاد در مورد پایان‌نامه ارشدتان صحبت کنید. مسیر مصاحبه دکتری خودبه‌خود به این‌سو کشیده خواهد شد و اساتید مصاحبه‌کننده حتماً این سؤالات را از شما خواهند پرسید.

چرا تصمیم گرفتید در مقطع دکتری ادامه تحصیل بدهید/ هدف شما از تحصیل در دکتری چیست

هدف از این سؤال این است که اساتید مطمئن شوند شما فردی باانگیزه و هدفمند هستید، به رشته خود علاقه دارید و ایده‌های تحقیقاتی در سر دارید که می‌توانید در مقطع دکتری از آن استفاده کنید. شما هم در شخصیت خود بگردید و آن جنبه‌های شخصیتی مرتبط و مناسب را در اینجا توضیح دهید. مثلاً می‌توانید بگویید من همیشه از انجام کارهای علمی لذت می‌بردم و حس کردم به‌عنوان یک محقق چیزهای بیشتری برای عرضه دارم. به این رشته علاقه دارم و حس می‌کنم هنوز به خیلی از سؤالاتی که در ذهن من وجود دارد پاسخ داده نشده. البته توجه کنید همه این جواب‌ها باید صادقانه باشند. مثلاً اگر شما تاکنون کار تحقیقاتی انجام نداده‌اید و یا مقاله‌ای ننوشته‌اید، مشخص خواهد شد که این پاسخ به‌دوراز واقعیت است؛ بنابراین اگر مقاله‌ای ندارید پاسخ دیگری در راستای تحقیق همین اهداف (علاقه به علم و کسب دانش، علاقه به رشته و …) ارائه دهید که با توجه به شرایط شما واقعی و باورپذیر باشد. اما مثلاً این پاسخ که من با مدرک ارشدم نتوانستم کاری پیدا کنم و چون به تدریس علاقه داشتم تصمیم گرفتم مدرک دکتری بگیرم و در دانشگاه تدریس کنم به‌هیچ‌وجه پاسخ مناسبی نیست. هرچند اینکه شما تصمیم داشته باشید در آینده با مدرکتان در دانشگاه تدریس کنید چیز بدی نیست ولی اینکه دلیل شما برای ادامه تحصیل پیدا کردن شغل باشد اصلاً گزینه مناسبی نیست.

تصمیم دارید با مدرک دکترایتان چه کنید/ برنامه شما بعد از فارغ‌التحصیلی از دکتری چیست

در پاسخ به این سؤال باید کارهای علمی را مدنظر قرار بدهید. اساتید می‌خواهند روی شما سرمایه‌گذاری کنند تا یک فردی علمی به جامعه تحویل بدهند نه کسی که بعد از دریافت مدرک به سراغ کارهایی برود که هیچ ربطی به دانشی که کسب کرده ندارند. مثلاً می‌توانید بگویید من فکر می‌کنم پایان‌نامه دکترای من (توجه کنید که شما موضوع پایان‌نامه خود را انتخاب کرده‌اید) می‌تواند دریچه‌های جدیدی را در این علم باز کند و قصد دارم از آن برای انجام کارهای سودآور استفاده کنم؛ اما می‌خواهم سایر گزینه‌ها را هم برای خودم حفظ کنم و تک‌بعدی نباشم. دوست دارم از راه علمی که کسب کرده‌ام پول دربیاورم. منظور این است که ترجیحاً افکاری قوی و مستقل داشته باشید. پاسخ‌هایی مانند اینکه می‌خواهم در یک موسسه علمی استخدام شوم یا به‌عنوان هیأت علمی استخدام شوم و یا … به‌هیچ‌وجه مناسب نیستند. به‌هرحال اینکه شما خودتان بتوانید از علمتان کسب درآمد کنید ارزش دیگری خواهد داشت.

فکر می‌کنید نقاط قوت و ضعف شما چیست؟

هدف از این سؤال این نیست که شما دقیقاً نقاط قوت و ضعف واقعی خود را بگویید. از این موقعیت استفاده کنید تا روی توانایی‌هایتان مانور دهید. نقاط قوت خود را به توانایی‌تان برای گرفتن مدرک دکتری ربط دهید و نشان دهید که به نقاط ضعف خود مسلط بوده و قادرید آن‌ها را رفع کنید. مثلاً بگویید من انسان دقیقی هستم و این ویژگی در تحقیقاتم خیلی به من کمک کرده است. در رشته ما دقت حرف اول را می‌زند. از دیگر ویژگی‌های مثبتی که می‌توانید بیان کنید عبارت‌اند از یک نویسنده خوب بودن در نوشتن مقالات، داشتن بیان شیوا، داشتن هوش استنباطی یا استدلالی و … است. توجه کنید که صحت همه این‌ها در طی مصاحبه و از روی رزومه علمی شما مشخص می‌شود، پس صادق باشید. تنها نکته این است که قبل از روز مصاحبه بتوانید نقاط واقعی قوت خود را پیدا کنید. در بیان نقاط ضعفتان هم طوری رفتار کنید که آن‌ها درنهایت تبدیل به یک نقطه قوت شوند. مثلاً می‌توانید بگویید من اصولاً آدم کمال‌گرایی هستم و به همین دلیل به کم قانع نمی‌شوم. شاید به همین دلیل هم هست که دوست دارم تحصیلاتم را تا مقطع دکتری ادامه دهم و به همین دلیل همیشه سعی می‌کنم در کلاس بهترین فرد علمی باشم؛ اما این جواب به‌تنهایی خیلی کلیشه‌ای است و حتی می‌تواند از شما فردی ازخودراضی در ذهن اساتید بسازد. بد نیست نقطه‌ضعفی را که قبلاً داشته‌اید عنوان کنید و بگویید روی خودم کار کردم و آن را از بین بردم. مثلاً بگویید زندگی من در گذشته نظم نداشت و شب‌ها درس می‌خواندم، اما بعداً متوجه شدم اگر شب بخوابم سریع‌تر شارژ می‌شوم و می‌توانم زمان کمتری را به خواب اختصاص دهم و درعین‌حال صبح سرحال‌تر و پرانرژی‌تر باشم. به همین دلیل از اواسط مقطع ارشد خودم را عادت دادم به شب خوابیدن و به‌این‌ترتیب در طول روز زمان بیشتری برای مطالعه و انجام تحقیقاتم در اختیار داشتم. حتی می‌توانید نقاط ضعف کنونی خود را هم نام ببرید اما عنوان کنید که در حال تلاشم که این نقطه‌ضعف خود را جبران کرده و به نقطه قوت تبدیل کنم و تاکنون پیشرفت‌هایی هم داشته‌ام و مطمئنم از این هم بهتر خواهد شد. درهرحال سعی کنید جواب‌هایتان واقعی باشند. هرکسی نقاط ضعفی هم در کنار نقاط قوت خود دارد فقط مهم این است که آن‌ها را بشناسد و برای رفعشان تلاش کند. در ضمن سعی کنید تعداد نقاط قوتی که عنوان می‌کنید درمجموع بیشتر از نقاط ضعفتان باشد.

مخارج تحصیل خود را چطور تأمین خواهید کرد

هدف از این سؤال فهمیدن وضعیت اشتغال شماست. حتی دانشگاه‌های دولتی که تحصیل در آن‌ها رایگان است نیز به شیوه‌ای سؤالی خواهند کرد تا وضعیت اشتغال شما را بدانند؛ چراکه اساتید ترجیح می‌دهند شما در کنار تحصیل به کار اشتغال نداشته باشید مگر اینکه کار شما تدریس رشته خودتان و یا به‌گونه‌ای مرتبط با رشته تحصیلی‌تان باشد؛ اما حتی در این صورت هم باید اساتید را متقاعد کنید که در کنار انجام این کار می‌توانید وقت کافی برای تحصیلاتتان بگذارید.

سؤالات علمی مصاحبه دکتری

در این بخش هدف از تمام سؤالات سنجیدن سطح علمی شماست؛ بنابراین سعی کنید از تمام آنچه می‌دانید و به‌خصوص از کتاب‌ها و مقالاتی که از اشخاص شاخص رشته خود خوانده‌اید استفاده کرده و با بیانی شیوا، مرتبط با سؤال پرسیده شده پاسخ دهید.

چرا این موضوع را برای پایان‌نامه انتخاب کردید/ هدف از انجام این تحقیق چه بود

در پاسخ به این سؤال علاوه بر مسائل علمی که در خود پایان‌نامه شرح داده‌اید، می‌توانید به مسائل پیرامونی و محیطی یا علایق شخصی که شما را به این مسیر سوق داده‌اند نیز اشاره کنید.

به چه موضوعاتی در رشته خودتان علاقه دارید

از این موقعیت استفاده کنید تا نشان دهید با افراد شاخص رشته خود و کتاب‌ها و مقالاتشان آشنایی دارید. در مورد روش‌های تحقیقاتی و مقالات و کتاب‌های معروفی که در مورد رشته شما نوشته شده‌اند و آن‌ها را مطالعه کرده‌اید صحبت کنید و نشان دهید که اطلاعات پیش‌زمینه‌ای خوبی در رشته خودتان دارید.

چرا این رشته/دانشگاه را انتخاب کرده‌اید/ چرا رشته خود را تغییر دادید

هدف از این سؤالات این است که مطمئن شوند شما آگاهانه و حساب‌شده انتخاب کرده‌اید. دلایل منطقی برای انتخاب‌هایتان ارائه دهید. اینکه شما مقطع ارشد را نیز در همین دانشگاه گذرانده‌اید نمی‌تواند دلیل خوبی برای انتخاب شما باشد. دلایلی مثل اینکه این موضوع موردعلاقه شماست و قبلاً در این زمینه تحقیقاتی انجام داده‌اید و تمایل دارید گستره مطالعات خود را بیشتر کنید و دانش خود را افزایش دهید و اینکه این دانشگاه با توجه به اساتیدی که دارد و زمینه مطالعاتی اساتیدش بهترین گزینه برای شما است مناسب‌اند. برای اینکه بتوانید به این سؤال پاسخ مناسب‌تری دهید بهتر است از قبل در مورد دانشگاه و اساتید رشته خودتان در آن دانشگاه تحقیق کنید و طوری پاسخ دهید که نشان دهید شما با نوع کاری که در این دانشگاه انجام می‌شود و با کارهای قبلی اساتید این دانشگاه، امکانات آزمایشگاهی و تسهیلات کتابخانه‌ای که در اختیار دانشجویانش قرار می‌دهد آشنایی دارید و انتخابی آگاهانه داشته‌اید. سپس عنوان کنید که با توجه به کارهای علمی که شما در آینده تصمیم به انجام آن‌ها دارید (می‌توانید به موضوع پایان‌نامه دکترایتان اشاره کنید) موقعیت خوبی است که از دانش این اساتید و امکانات در جهت کارهای علمی‌تان استفاده کنید. در کنار این می‌توانید جنبه‌هایی از دانشگاه را که برای شما جذاب هستند مطرح کنید. مثل خوش‌نام بودن دانشگاه و حتی موقعیت مکانی آن؛ اما درهرحال تمرکز اصلی شما باید روی مسائل علمی مربوط به دانشگاه باشد. اگر اشاره‌ای به اساتید قابل، سطح خوب و بار علمی بالای دانشگاه هم داشته باشید بد نیست اما به این شرط که واقعاً دانشگاه موردنظر دارای این ویژگی‌ها باشد.

چرا ما باید شما را انتخاب کنیم

اینجا بهترین موقعیت است که در مورد تحقیقات قبلی خود در مقطع کارشناسی ارشد صحبت کنید. با مثال صحبت کنید. مثلاً اگر موضوع پایان‌نامه شما یا مقاله‌ای که قبلاً نوشته‌اید شما را به موضوع دیگری علاقه‌مند کرده که تصمیم دارید آن را برای موضوع پایان‌نامه انتخاب کنید می‌توانید این را مطرح کنید. یا اگر در مقطع ارشد توانایی‌ها و مهارت‌هایی به دست آورده‌اید که برای مقطع دکترایتان موردنیاز است آن‌ها را بگویید؛ اما صرف این‌که بگویید من به مطالعه یا کسب دانش علاقه دارم نمی‌تواند دلیل قانع‌کننده‌ای باشد.

اگر سؤالی دارید بپرسید

سؤالاتی بپرسید که نشان بدهد شما به انجام کارهای علمی در این دانشگاه فکر می‌کنید. مثلاً اینکه آیا این دانشگاه در چاپ کتاب به دانشجویانش کمک خواهد کرد یا اینکه چند دانشجوی دکتری دارد و الآن کارشان به کجا رسیده، آیا امکان همکاری با آن‌ها در کارهای علمی وجود دارد یا نه، این دانشگاه در کنار برنامه‌های دکتری چه دوره‌های دیگری برای افزایش مهارت دانشجویانش برگزار می‌کند. بعضی دانشگاه‌ها کارگاه استارتاپ یا کارگاه‌هایی ازاین‌دست برگزار می‌کنند می‌توانید از وجود چنین کارگاه‌هایی در دانشگاه موردنظر هم سؤال کنید. درهرحال سؤال شما باید در راستای علایق واقعی‌تان باشد. اینجا فقط مثال‌هایی عنوان شدند تا شما ایده بگیرید.

در مصاحبه دکتری ویژگی‌های مفید شخصیت خود را نمایش دهید

اگر فردی که ازنظر علمی به درجه بالایی رسیده و برای مقطع دکتری آماده است، اما دچار غرور و خودبزرگ‌بینی شده، نمی‌تواند تعامل مناسبی با اساتید داشته باشد یا خیلی عصبی است در مقابل اساتید قرار بگیرد ممکن است تشخیص دهند ایشان ازنظر شخصیتی آمادگی لازم برای اخذ مدرک دکتری ندارد. بنابراین باید سعی کنید در کنار تمام امتیازات علمی که کسب کرده‌اید، یک سری نکات شخصیتی و رفتاری را رعایت کنید. در این راستا به نکات زیر توجه کنید: 1          فردی باشید که اشتباهات و کمبودهایش را می‌پذیرد. هیچ‌کس کامل نیست و هیچ اشکالی ندارد که بعضی چیزها را ندانید. اگر از شما سؤالی پرسیده شد که پاسخ آن را نمی‌دانستید بگویید متأسفانه در این مورد اطلاعات کاملی ندارم؛ اما تظاهر به دانستن نکنید. اساتید از نوع جواب شما متوجه می‌شوند که به موضوع تسلط دارید و یا فقط برای خالی نبودن عریضه جواب‌هایی پرت می‌دهید. 2          اگر سؤالی با شوخ‌طبعی از شما پرسیده شد، با شوخ‌طبعی جواب بدهید؛ اما در برابر سؤالات جدی هم باید جدی باشید. 3          از جواب‌های کوتاه تک‌کلمه‌ای خودداری کنید و حتماً یک توضیح حتی مختصر ارائه دهید. 4          سعی کنید با صحبت‌های خود نظر اساتید را جلب نموده و تسلطتان را در رشته موردنظر نشان دهید. 5          بلند و رسا صحبت کنید. حرف‌هایی بزنید که نشان دهید شما درزمینهٔ رشته خود کار کرده‌اید و درصورتی‌که در مقطع دکتری پذیرفته شوید حتماً عملکرد خوبی از خود نشان خواهید داد. 6          اگر از شما درباره کتاب یا مقاله خاصی پرسیده شد و شما آن کتاب را نخوانده بودید خود را مشتاق و علاقه‌مند به مطالعه آن نشان دهید و در موردش سؤال بپرسید 7          اگر حس کردید مصاحبه آن‌طور که انتظار داشتید پیش نمی‌رود، به خودتان استرس راه ندهید. خیلی اوقات این فقط احساس شخصی شماست. نظر مصاحبه‌کنندگان متفاوت از شماست. برای شرکت در دوره های آموزشی آمادگی مصاحبه دکتری اینجا کلیک کنید.