به مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد، دکتری و پس‌ازآن (فوق دکتری یا فوق تخصص پزشکی) «تحصیلات تکمیلی» گفته می‌شود.
یک اصطلاح «تحصیلات عالی» نیز وجود دارد که نباید آن را با تحصیلات تکمیلی اشتباه بگیرید. منظور از تحصیلات عالی تمام مقاطع تحصیلی دانشگاهی اعم از کاردانی، کارشناسی و مقاطع پس‌ازآن است.
علت تقسیم‌بندی مقاطع تحصیلی دانشگاهی به دودسته تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد، دکتری و فوق دکتری) و مقاطع تحصیلی قبل از آن (کاردانی و کارشناسی) این است که مقاطع تحصیلی موجود در یک دسته شباهت‌های بیشتری با یکدیگر دارند و درعین‌حال این دودسته با یکدیگر اختلاف‌های خاصی دارند که در این مطلب به این شباهت‌ها و اختلاف‌ها پرداخته شده است.
تحصیلات تکمیلی چه تفاوتی با مقاطع تحصیلی پایین‌تر دارد؟
– شاید مهم‌ترین تفاوت بین تحصیلات تکمیلی و تحصیل در مقاطع پایین‌تر را بتوان در نوع علومی که آموخته می‌شود دانست؛ در مقاطع کاردانی و کارشناسی علوم به‌صورت سطحی‌تر ولی در وسعت بیشتر به دانشجویان آموخته می‌شود، اما در تحصیلات تکمیلی دامنه علومی که آموخته می‌شوند باریک‌تر شده و علوم به‌صورت عمقی آموزش داده می‌شوند.
– در ادامهٔ مورد قبل باید گفت علومی که در مقاطع تحصیلی پایین‌تر آموخته می‌شود کاربردی‌تر است تا دانشجو بعد از فارغ‌التحصیلی بتواند از آن در مشاغل بهره بگیرد؛ درحالی‌که در تحصیلات تکمیلی، علوم بیشتر تئوریک شده و دانشجو باید خود با انجام تحقیق و آزمایش به توسعه و تولید دانش بپردازد.
– به‌علاوه دانشگاه‌ها عموماً در مقاطع تحصیلی پایین‌تر و قبل از تحصیلات تکمیلی تعداد بیشتری دانشجو پذیرش می‌کنند، درحالی‌که اگر به کلاس‌های ارشد و دکتری توجه کنید تعداد دانشجویان کمتر است. در گذشته، چیزی حدود 10 سال پیش، هر رشته در هرسال نهایتاً 6 دانشجوی کارشناسی ارشد ورودی داشت، البته این تعداد به‌تدریج افزایش یافت و طی سال‌های اخیر تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز بسیار زیاد شده. بااین‌حال هنوز تعداد ایشان از تعداد دانشجویان مقاطع قبل از تحصیلات تکمیلی کمتر است.
– یکی دیگر از تفاوت‌های تحصیلات تکمیلی و مقاطع تحصیلی پایین‌تر در تعداد واحدهای درسی است که دانشجویان باید برای اخذ مدرک بگذرانند. دانشجویان تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) تعداد واحدهای کمتری به نسبت مقاطع پایین‌تر می‌گذرانند.
مقایسه تحصیلات تکمیلی در ایران و کشورهای توسعه‌یافته
در کشورهای توسعه‌یافته که با برنامه دانشجو می‌پذیرند، عموماً افرادی که مقاصد پژوهشی و آموزشی دارند به تحصیلات تکمیلی وارد می‌شوند؛ اما در سطوح اجرایی داشتن حداکثر مدرک کارشناسی کفایت می‌کند.
در کشور ما به دلیل مدرک‌گرایی و باهدف اینکه در جامعه به چشم فردی با کمالات دیده شوند و یا به تصور اینکه با مدرک بالاتر می‌توانند مشاغل و جایگاه‌های بهتری کسب کنند به تحصیل در مقاطع بالاتر گرایش دارند. از سوی دیگر علومی که در دانشگاه به دانشجویان در هر مقطعی آموخته می‌شود به‌هیچ‌وجه کاربردی نبوده و فارغ‌التحصیلان برای ورود به بازار کار نیاز به آموزش‌های دیگری دارند که این امر باعث می‌شود مدیران جذب افراد باتجربه و با سابقه کاری را به جذب افراد با تحصیلات بالاتر ترجیح دهند.
پیشنهاد‌هایی به دانشجویان همه مقاطع تحصیلی
پیشنهاد ما این است که در کنار افزایش دانش و بالا بردن مقطع تحصیلی خود حتماً به‌صورت کارورزی در جایی مرتبط با رشته خود مشغول به کار شوید. به‌خصوص اگر رشته شما واحد کارورزی ندارد این مسئله جهت یافتن شغلی بهتر بعد از فارغ‌التحصیلی اکیداً توصیه می‌گردد. به‌این‌ترتیب می‌توانید در کنار افزایش سطح دانش خود، کاربرد آن را در کار نیز فرابگیرید و آینده شغلی بهتری را برای خود رقم بزنید.
