به مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد، دکتری و پس‌ازآن (فوق دکتری یا فوق تخصص پزشکی) «تحصیلات تکمیلی» گفته می‌شود.

یک اصطلاح «تحصیلات عالی» نیز وجود دارد که نباید آن را با تحصیلات تکمیلی اشتباه بگیرید. منظور از تحصیلات عالی تمام مقاطع تحصیلی دانشگاهی اعم از کاردانی، کارشناسی و مقاطع پس‌ازآن است.

علت تقسیم‌بندی مقاطع تحصیلی دانشگاهی به دودسته تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد، دکتری و فوق دکتری) و مقاطع تحصیلی قبل از آن (کاردانی و کارشناسی) این است که مقاطع تحصیلی موجود در یک دسته شباهت‌های بیشتری با یکدیگر دارند و درعین‌حال این دودسته با یکدیگر اختلاف‌های خاصی دارند که در این مطلب به این شباهت‌ها و اختلاف‌ها پرداخته شده است.

تحصیلات تکمیلی چه تفاوتی با مقاطع تحصیلی پایین‌تر دارد؟

– شاید مهم‌ترین تفاوت بین تحصیلات تکمیلی و تحصیل در مقاطع پایین‌تر را بتوان در نوع علومی که آموخته می‌شود دانست؛ در مقاطع کاردانی و کارشناسی علوم به‌صورت سطحی‌تر ولی در وسعت بیشتر به دانشجویان آموخته می‌شود، اما در تحصیلات تکمیلی دامنه علومی که آموخته می‌شوند باریک‌تر شده و علوم به‌صورت عمقی آموزش داده می‌شوند.

– در ادامهٔ مورد قبل باید گفت علومی که در مقاطع تحصیلی پایین‌تر آموخته می‌شود کاربردی‌تر است تا دانشجو بعد از فارغ‌التحصیلی بتواند از آن در مشاغل بهره بگیرد؛ درحالی‌که در تحصیلات تکمیلی، علوم بیشتر تئوریک شده و دانشجو باید خود با انجام تحقیق و آزمایش به توسعه و تولید دانش بپردازد.

– به‌علاوه دانشگاه‌ها عموماً در مقاطع تحصیلی پایین‌تر و قبل از تحصیلات تکمیلی تعداد بیشتری دانشجو پذیرش می‌کنند، درحالی‌که اگر به کلاس‌های ارشد و دکتری توجه کنید تعداد دانشجویان کمتر است. در گذشته، چیزی حدود 10 سال پیش، هر رشته در هرسال نهایتاً 6 دانشجوی کارشناسی ارشد ورودی داشت، البته این تعداد به‌تدریج افزایش یافت و طی سال‌های اخیر تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز بسیار زیاد شده. بااین‌حال هنوز تعداد ایشان از تعداد دانشجویان مقاطع قبل از تحصیلات تکمیلی کمتر است.

– یکی دیگر از تفاوت‌های تحصیلات تکمیلی و مقاطع تحصیلی پایین‌تر در تعداد واحدهای درسی است که دانشجویان باید برای اخذ مدرک بگذرانند. دانشجویان تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) تعداد واحدهای کمتری به نسبت مقاطع پایین‌تر می‌گذرانند.

مقایسه تحصیلات تکمیلی در ایران و کشورهای توسعه‌یافته

در کشورهای توسعه‌یافته که با برنامه دانشجو می‌پذیرند، عموماً افرادی که مقاصد پژوهشی و آموزشی دارند به تحصیلات تکمیلی وارد می‌شوند؛ اما در سطوح اجرایی داشتن حداکثر مدرک کارشناسی کفایت می‌کند.

در کشور ما به دلیل مدرک‌گرایی و باهدف اینکه در جامعه به چشم فردی با کمالات دیده شوند و یا به تصور اینکه با مدرک بالاتر می‌توانند مشاغل و جایگاه‌های بهتری کسب کنند به تحصیل در مقاطع بالاتر گرایش دارند. از سوی دیگر علومی که در دانشگاه به دانشجویان در هر مقطعی آموخته می‌شود به‌هیچ‌وجه کاربردی نبوده و فارغ‌التحصیلان برای ورود به بازار کار نیاز به آموزش‌های دیگری دارند که این امر باعث می‌شود مدیران جذب افراد باتجربه و با سابقه کاری را به جذب افراد با تحصیلات بالاتر ترجیح دهند.

پیشنهاد‌هایی به دانشجویان همه مقاطع تحصیلی

پیشنهاد ما این است که در کنار افزایش دانش و بالا بردن مقطع تحصیلی خود حتماً به‌صورت کارورزی در جایی مرتبط با رشته خود مشغول به کار شوید. به‌خصوص اگر رشته شما واحد کارورزی ندارد این مسئله جهت یافتن شغلی بهتر بعد از فارغ‌التحصیلی اکیداً توصیه می‌گردد. به‌این‌ترتیب می‌توانید در کنار افزایش سطح دانش خود، کاربرد آن را در کار نیز فرابگیرید و آینده شغلی بهتری را برای خود رقم بزنید.

پرسش و پاسخ درباره “تحصیلات تکمیلی چیست؟”

1. تحصیلات تکمیلی چیست؟
تحصیلات تکمیلی به مقاطع تحصیلی پس از پایان دوره کارشناسی اشاره دارد. این مقاطع شامل کارشناسی ارشد، دکترا و دوره‌های تخصصی دیگر هستند که به منظور تعمیق دانش و تحقیق در یک رشته خاص ارائه می‌شوند. تحصیلات تکمیلی به افراد این امکان را می‌دهد تا در حوزه‌ای خاص تخصص پیدا کنند و به تحقیقات علمی بپردازند.

2. مقاطع تحصیلات تکمیلی شامل چه دوره‌هایی هستند؟
مقاطع تحصیلات تکمیلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• کارشناسی ارشد: این مقطع بعد از دوره کارشناسی (لیسانس) است و معمولاً ۲ سال طول می‌کشد. در این دوره، دانشجو در رشته تخصصی خود بیشتر عمیق می‌شود و ممکن است پایان‌نامه یا پروژه‌ای تحقیقاتی ارائه دهد.
• دکترا: مقطع دکترا بالاترین سطح تحصیلات دانشگاهی است و معمولاً ۳ تا ۵ سال طول می‌کشد. در این دوره، دانشجویان باید تحقیقاتی علمی انجام دهند و پایان‌نامه‌ای دکترا ارائه دهند که باید به یک نوآوری یا پیشرفت علمی در رشته تحصیلی خود منجر شود.

3. هدف از تحصیلات تکمیلی چیست؟
هدف از تحصیلات تکمیلی، ارتقای دانش و تخصص در یک حوزه خاص است. این دوره‌ها دانشجویان را برای انجام تحقیقات علمی، تدریس در دانشگاه‌ها، یا کار در صنایع و سازمان‌های پیشرفته آماده می‌کنند. تحصیلات تکمیلی همچنین به افرادی که علاقه به پژوهش و نوآوری دارند، فرصت‌های مناسبی می‌دهد.

4. آیا تحصیلات تکمیلی فقط شامل دکترا می‌شود؟
نه، تحصیلات تکمیلی شامل مقاطع مختلفی است که دکترا تنها یکی از آن‌هاست. دوره کارشناسی ارشد نیز بخشی از تحصیلات تکمیلی است که به‌طور عمده قبل از دکترا قرار دارد و به فرد امکان می‌دهد تا در یک رشته خاص تخصص پیدا کند.

5. برای ورود به مقطع تحصیلات تکمیلی چه شرایطی لازم است؟
برای ورود به مقاطع تحصیلات تکمیلی، مانند کارشناسی ارشد یا دکترا، معمولاً شرایطی از قبیل داشتن مدرک کارشناسی مرتبط، داشتن نمرات خوب در مقطع قبلی، شرکت در آزمون‌های ورودی (برای برخی رشته‌ها)، و داشتن مهارت‌های تحقیقاتی یا علمی نیاز است. همچنین برخی دانشگاه‌ها ممکن است مصاحبه‌های اختصاصی یا ارزیابی‌های دیگری برای پذیرش دانشجو داشته باشند.

6. آیا برای ورود به مقطع دکترا نیازی به گذراندن مقطع کارشناسی ارشد است؟
بله، در اکثر کشورها برای ورود به مقطع دکترا نیاز به داشتن مدرک کارشناسی ارشد در همان رشته یا رشته‌ای مرتبط وجود دارد. با این حال، در برخی کشورها یا برنامه‌های خاص ممکن است افراد با مدرک کارشناسی بتوانند مستقیماً وارد دکترا شوند.

7. آیا تحصیلات تکمیلی تنها در دانشگاه‌ها قابل انجام است؟
گرچه بیشتر برنامه‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها ارائه می‌شود، برخی از دوره‌ها ممکن است در مؤسسات تخصصی، مراکز تحقیقاتی، یا حتی به‌صورت آنلاین نیز ارائه شوند. بسیاری از دانشگاه‌ها نیز برنامه‌های تحصیلات تکمیلی خود را به‌صورت غیرحضوری یا نیمه‌حضوری برای دانشجویان بین‌المللی یا شاغل برگزار می‌کنند.

8. آیا تحصیلات تکمیلی هزینه‌بر است؟
هزینه‌های تحصیلات تکمیلی می‌تواند بسته به کشور و دانشگاه متفاوت باشد. در برخی کشورها، دانشجویان تحصیلات تکمیلی از حمایت‌های مالی یا بورسیه‌ها برخوردار می‌شوند. همچنین، برخی دانشگاه‌ها ممکن است به دانشجویان تحصیلات تکمیلی کمک‌های مالی یا تسهیلاتی ارائه دهند.

9. آیا در مقاطع تحصیلات تکمیلی فقط تحقیق و پژوهش انجام می‌شود؟
اگرچه تحقیقات بخش اصلی تحصیلات تکمیلی هستند، اما بسیاری از برنامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا شامل دوره‌های درسی تخصصی نیز می‌شوند. در مقطع کارشناسی ارشد، برخی برنامه‌ها ممکن است بر پایه پروژه‌های عملی و کاربردی نیز بنا شده باشند. در مقطع دکترا، تمرکز بیشتر بر تحقیق و نوآوری است.

10. آیا تحصیلات تکمیلی می‌تواند در شغل آینده تأثیرگذار باشد؟
بله، تحصیلات تکمیلی می‌تواند به‌طور مستقیم بر شغل آینده افراد تأثیر بگذارد. افرادی که تحصیلات تکمیلی دارند، معمولاً در مشاغل پژوهشی، تدریس دانشگاهی، و موقعیت‌های مدیریتی یا تخصصی در صنایع مختلف شانس بیشتری دارند. این دوره‌ها به افراد کمک می‌کنند تا مهارت‌های فنی، علمی و تحقیقاتی خود را تقویت کنند.

11. آیا تحصیلات تکمیلی برای تمامی رشته‌ها وجود دارد؟
بله، بیشتر رشته‌های تحصیلی در مقاطع تحصیلات تکمیلی برنامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا دارند. البته برخی از رشته‌ها ممکن است در برخی کشورها یا دانشگاه‌ها برنامه‌های تحصیلات تکمیلی را ارائه ندهند، اما به‌طور کلی تحصیلات تکمیلی برای تقریباً تمامی رشته‌ها قابل دسترسی است.

12. آیا پس از پایان تحصیلات تکمیلی فرصت‌های شغلی بیشتری وجود دارد؟
بله، افرادی که تحصیلات تکمیلی را به پایان می‌رسانند، معمولاً در بازار کار مزایای بیشتری دارند. داشتن مدرک تحصیلات تکمیلی می‌تواند به افراد کمک کند تا در شغل‌های تخصصی‌تر، مدیریتی، یا پژوهشی فعالیت کنند و همچنین درآمد بالاتری داشته باشند.

13. آیا دوره‌های تحصیلات تکمیلی به‌صورت آنلاین نیز موجود است؟
بله، بسیاری از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی دوره‌های تحصیلات تکمیلی را به‌صورت آنلاین ارائه می‌دهند. این برنامه‌ها به دانشجویانی که به‌دلایل مختلف نمی‌توانند به‌صورت حضوری تحصیل کنند، این امکان را می‌دهند که از طریق اینترنت در این دوره‌ها شرکت کنند.

14. آیا داشتن مدرک تحصیلات تکمیلی به معنای تخصص واقعی است؟
در حالی که داشتن مدرک تحصیلات تکمیلی به‌طور عمومی نشان‌دهنده تخصص در یک زمینه است، اما تخصص واقعی و موفقیت در حوزه کاری بیشتر به توانمندی‌ها، تحقیقات، و تجربه‌های عملی شخص بستگی دارد. مدرک تحصیلات تکمیلی به‌تنهایی تضمین‌کننده تخصص کامل نیست.

15. آیا تحصیلات تکمیلی به‌اندازه تحصیلات اولیه مهم است؟
تحصیلات تکمیلی معمولاً به افراد این امکان را می‌دهد که در زمینه‌های خاص و تخصصی‌تر تجربه و دانش بیشتری کسب کنند. این نوع تحصیل می‌تواند به‌ویژه برای کسانی که قصد دارند به پژوهش و تدریس بپردازند یا در مشاغل تخصصی‌تر کار کنند، بسیار مهم باشد.